تحلیل نظام‌های گفتمانی نشانه‌معناشناسی در نمایشنامه دنیای مطبوعاتی آقای اسراری اثر بهرام بیضایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی‌ارشد مدیریت فرهنگی، دانشکدۀ مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار، گروه زبان انگلیسی، واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی، سیرجان، ایران

چکیده

پرسمان اصلی پژوهش حاضر، که با رویکرد نشانه‌معناشناسی گفتمانی و مبتنی بر روش تحقیق پیکره‌ای انجام شده است، چگونگی رقابت انواع نظام‌های گفتمانی در نمایشنامه دنیای مطبوعاتی آقای اسراری اثر بهرام بیضایی و همچنین چگونگی فرآیند تولید معنا در این رقابت گفتمانی است.
در این پژوهش، علاوه بر تحلیل نظام‌های گفتمانی و واکاوی هر یک از آنها در نمایشنامه، به تحلیل رقابت میان نظام‌های گفتمانی در فرآیند تولید معنا پرداخته شده است. مشاهده می‌شود که «رخدادی مبتنی بر تصادف»، در وضعیت روزمره سوژه، گسست ایجاد می‌کند و «نظام گفتمانی شوشی» که به دلیل رشک و غبطه در وضعیت او نفوذ کرده است، تا آنجا پیش می‌رود که شوش جای خود را به کنش می‌دهد و آغاز نمایشنامه را با مسلط‌شدن «نظام گفتمانی کنشی»، رقم می‌زند. درواقع کنش از فرآیند حسی-ادراکی، پیشی می‌گیرد و نمایشنامه از مرکزیت یک نظام گفتمانی خارج می‌شود. اتصال اسراری با ابژه ارزشی و انفصال شیرزاد که صاحب آن است، وضعیت‌های گفتمانی «کنش» و «شوش» را در رقابت با یکدیگر پیش می‌برد. در طول نمایشنامه، در گفتمان تنشی که میان شخصیت‌ها شکل می‌گیرد، گاهی نظام کنشی بر سوژه حاکم می‌شود، گاهی نظام شوشی و از صحنه پنجم، فرآیند بوشی نیز آغاز می‌شود و شوش را دچار اضمحلال می‌کند. مسئله هویت سوژه‌ها نیز با معناهای دیگری روبرو می‌شود و در نتیجه آنها با عبور از مراحل مختلف گفتمانی، به نفی دازاین قبلی در صحنه هفتم دست می‌یابند.

کلیدواژه‌ها


اطهاری نیک‌عزم، مرضیه (۱۳۹۸). «نشانه‌شناسی فرهنگ، هنر و ادبیات» در مجموعه‌مقالات نخستین همایش بین‌المللی نشانه‌شناسی دانشگاه شهیدبهشتی. تهران: خاموش.## احسانی، زهرا، حمیدرضا شعیری و مرتضی بابک معین (۱۳۹۹). «تحلیل نظام روایی محافظه‌کاری و خطرپذیری: نظریۀ گفتمان خیزابی مطالعۀ موردی روایت همنوایی شبانۀ ارکستر چوب‌ها اثر رضا قاسمی». دوفصلنامۀ روایت‌شناسی. ش 7. صص 1ـ32.## بیضایی، بهرام (۱۳۹۸). دنیای مطبوعاتی آقای اسراری. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.## دانشگر، آذر و لیلا رحمتیان (۱۳۹۹). «واکاوی گفتمان بوشی گرمس در رمان پیکر فرهاد عباس معروفی». فصلنامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا). ش ۴۶ . صص 13ـ34.## رحمتیان، لیلا، خلیل بیگ‌زاده و غلامرضا سالمیان (۱۳۹۸). «کاوش گفتمان کنشی گرمس در رمان اهل غرق از منیرو روانی‌پور». دوماهنامۀ جستارهای زبانی. ش ۵. صص 289ـ312.## شعیری، حمیدرضا و ترانه وفایی (۱۳۸۸). راهی به نشانه‌شناسی سیال بررسی موردی ققنوس نیما. تهران: علمی و فرهنگی.## شعیری، حمیدرضا (۱۳۸۷). «روش مطالعۀ گفته‌ای و گفتمانی در حوزۀ نشانه‌معناشناسی» در مجموعه‌مقالات سومین هم‌اندیشی نشانه‌شناسی هنر. تهران: فرهنگستان هنر. صص 115ـ133.## شعیری، حمیدرضا (۱۳۹۱). نشانه‌معناشناسی دیداری: نظریه‌ها و کاربردها. تهران: سخن.## شعیری، حمیدرضا (۱۳۹۴). «مقاومت، ممارست و مماشات گفتمانی، قلمروهای گفتمان و کارکردهای گفتمان و کارکردهای نشانه معناشناختی آن». مجلۀ انجمن جامعه‌شناسی ایران. ش ۱. صص 110ـ128.## شعیری، حمیدرضا (۱۳۹۸الف). نشانه‌معناشناسی ادبیات (نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی). تهران: دانشگاه تربیت مدرس.## شعیری، حمیدرضا (۱۳۹۸ب). تجزیه و تحلیل نشانه‌‌معناشناسی گفتمان. تهران: سمت.## هاتفی، محمد (۱۳۹۹). عبور از گفتمان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.## عمارتی‌مقدم، داود (۱۳۹۸). «سرگشتگی نشانه‌ها» (نگاهی به نشانه‌معناشناسی ادبیات: نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی)». پژوهش‌نامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم ‌انسانی (ماهنامۀ علمی ـ پژوهشی). پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. س 19. ش 3. صص 153ـ179.## عباسی، علی (۱۳۹۳). روایت‌شناسی کاربردی. تهران: دانشگاه شهیدبهشتی.## کربلایی صادق، مهناز و افروز پورداد (۱۳۹۴). «ادبیات داستانی به‌مثابۀ ’تن و نه‌ ـ تن‘: مطالعۀ موردی رمان پس از تاریکی رویکرد نشانه‌معناشناسی» در نامۀ نقد (مجموعه‌مقالات سومین همایش ملی نظریه و نقد ادبی). تهران. صص 205ـ225.## کهنمویی‌پور و دیگران (۱۴۰۰). فرهنگ توضیحی تحلیل گفتمان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.## گرمس، ژولین آلژیرداس (۱۳۹۸). نقصان معنا. ترجمۀ حمیدرضا شعیری. تهران: نشر خاموش.## معین، مرتضی‌بابک (۱۳۸۲). «سیر زایشی معنا» در مجموعه‌مقالات اولین هم‌اندیشی نشانه‌شناسی هنر. صص 115ـ122.## معین، مرتضی‌بابک (۱۳۹۴). معنا به‌مثابۀ تجربۀ زیسته: گذر از نشانه‌شناسی کلاسیک به نشانه‌شناسی با دورنمای پدیدارشناسی با مقدمۀ اریک لاندوفسکی. تهران: سخن.## معین، مرتضی‌بابک (۱۳۹۶). ابعاد گمشدۀ معنا در نشانه‌شناسی روایی کلاسیک «نظام معنایی تطبیق یا رقص در تعامل». تهران: علمی و فرهنگی.## معین، مرتضی‌بابک (۱۳۹۷). «کارآیی نظام‌های معنایی و تعاملی لاندوفسکی در تحلیل گفتمان‌های آموزشی». دوماهنامۀ جستارهای زبانی. ش ۳. صص 297ـ317.## معین، مرتضی‌بابک (۱۳۹۸). «تحلیل چهار نظام فضایی با تکیه بر نظام‌های معنایی تعاملی اریک لاندوفسکی». دوماهنامۀ جستارهای زبانی. ش۵ . صص 49ـ72.## Abbasi, Ali (2013). Applied narratology (in Farsi). Tehran: Shahid Beheshti University.## Abbasi, Ali., & Moradi, M. (2016). "Study of the production of meaning in the narrative discourse system of the novel and 'if it was true' by Mark Levy based on the study model of Greimas" (in Farsi). Journal of Foreign Language and Literature Criticism (Research Journal of Human Sciences). No. 19.## Athari Nik Azm, M. (2018). "Semiotics of culture, art and literature" (in Farsi) In Proceedings of the first international semiotics conference of Shahid Beheshti University. Tehran: Khamoush publication.## Baizaei, B. (2018). Mr. Asrari's world press (in Farsi). Tehran: Roshangan and Women's Studies Publications.## Courtés J. (1991). Analyse Sémiotique du Discours. De l’énoncé à l’énonciation. Paris: Hachette.## Daneshgar, A., & Rahmatian, L. (2019). "Analysis of the existential discourse of Greimas in novel of the figure of Farhad Abbas Maroufi" (in Farsi). Scientific quarterly of interpretation and analysis of texts of Persian language and literature (Dehkhoda). No. 46. pp. 13-43.## Ehsani, Z. Et al. (2019). "Analysis of the narrative system of conservatism and risk-taking: the theory of discourse of wavy, a case study of Narration of Night Symphony of Woods by Reza Ghasemi" (in Farsi). Sientific Research Biannual Journal of Narrative Studies. No. 7. pp. 1-32.## Emarati Moghadam, D. (2018). "Confusion of signs (an overview of semiotics of literature: theory and method of literary discourse analysis)" (in Farsi). Research Journal of texts and Humanity Programs, Monthly Scientific-Research Journal of the Research Institute of Humanities and Cultural Studies. Vol. 19. No. 3. pp. 153-179.## Greimas, A. J. (2018). Lack of meaning (in Farsi). H. R. Shayiri (Tr.). Tehran: Khamoush publication.## Hatefi, M. (2019). Crossing the discourse (in Farsi). Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies.## Jacques, F. (1990). Semiotique et literature. Paris: PUF.## Kahnamuyipour, J. et al. (2020). Descriptive culture of discourse analysis (in Farsi). Tehran: Tehran University Publication.## Landowski, E. (1989). La société refléchié. Paris: Seuil.## Landowski, E. (2004). Passions sans nom. Paris: PUF.## Moin, M. B. (2008). "Generative process of meaning" (in Farsi). In Proceedings of the first forum of art semiotics.## Landowski, E. (2014). Meaning as lived experience: moving from classical semiotics to semiotics with an overview of phenomenology, with an introduction by Eric Landofsky (in Farsi). Tehran: Sokhan.## Landowski, E. (2016). Missing dimensions of meaning in classical narrative semiotics "semantic system of adaptation or dance in interaction" (in Farsi). Tehran: Scientific and Cultural Publications.## Landowski, E. (2017). "Efficiency of Landofsky's semantic and interactive systems in the analysis of educational discourses" (in Farsi). Bimonthly Language Related Research. Vol. 3. pp. 297-317.## Landowski, E. (2018). "Analysis of four spatial systems based on Eric Landofsky's interactive semantic systems" (in Farsi). Bimonthly scientific-research journal of language essays. No. 5. pp. 49-72.## Rahmatian, L., Begzadeh, Kh., & Salemian, Gh. (2018). "Exploring the active discourse of Greimas in the novel of Ahle Ghargh by Muniro Ravipour" (in Farsi). Bimonthly Journal of Linguistic Research. No. 5. pp. 289-312.## Roland, B. (1981). Le grain de la voix. Éditions du Seuil.## Karbalai Sadegh, M., & Pourdad, A. (2014). "Fiction as "body but not-body": a case study of the novel of after the dark with an approach of semiotics" (in Farsi) In review/ proceedings of the 3rd National Conference of Literary Theory and Criticism. pp. 205-225.## Shayiri, H. R. (2008). "Method of studying speech and discourse in the field of semiotics" (in Farsi). In Proceedings of the third forum of art semiotics.## Shayiri, H. R. (2014). "Discursive Resistance, practice and conciliation discursive territories, and functions of discourse and the its functions" (in Farsi). Journal of Iranian Sociological Association. No. 1.## Shayiri, H. R. (2018). Analysis of the semiotics of discourse (in Farsi). Tehran: SAMT.## Shayiri, H. R. (2018a). Basics of Modern Semantics (in Farsi). Tehran: SAMT.## Shayiri, H. R. (2018b). Literary semiotics (theory and method of literary discourse analysis) (in Farsi). Tehran: Tarbiat Modares University.## Shayiri, H. R. (2019). Visual semiotics: theories and applications (in Farsi). Tehran: Sokhan.## Shayiri, H. R., & Wafai, T. (2008). A view to fluid semiotics, a case study of Nima's Quqnūs (in Farsi). Tehran: Scientific and Cultural.## Yazdakhasti, B., Rabbani, A., & Ekhlasi, E. (2008). "The concept of the body in Merleau-Ponty's philosophical thought and theoretical challenges in its sociological reading" (in Farsi). Marifat Journal. No. 126.##